काठमाडौं : यदि तपाईं सेयर लगानीको क्षेत्रमा नयाँ हुनुहुन्छ अनि कुनै सेयर बजार विज्ञको सुझाव लिँदै हुनुहुन्छ भने पक्कै पनि तपाईंले सुरुमै कम्पनीको आधारभूत पक्ष विश्लेषण गरेर मात्र सेयर किनबेच गर्नुहोस् भन्ने सुझाव पाउनु हुनेछ । यसको मतलब के हुन्छ भने, तपाईंले लगानी गर्नु अघि कम्पनीको वित्तीय रेकर्ड अध्ययन गर्नुपर्छ । उक्त कम्पनी लगानी गर्नका लागि योग्य छ कि छैन भन्नेमा विशेष विश्लेषण गर्नुपर्छ । तर लगानी गर्न उचित छ वा छैन भन्ने थाहा पाउन कम्पनीको कुन–कुन पक्षलाई चाहिँ अध्ययन र विश्लेषण गर्ने त ?
यसका लागि केही आधारभूत क्षेत्रहरु छन् जहाँ लगानीकर्ताले ध्यान दिन जरुरी हुन्छ । आधारभूत विश्लेषणका लागि सबैभन्दा महत्वपूर्ण पक्ष भनेको कम्पनीका विभिन्न वित्तीय अनुपातहरु नै हुन् । यी अनुपातहरुको अध्ययन र विश्लेषणबाट आफ्नो लगानी तरिका निश्चित गर्न ठूलो मद्दत मिल्दछ । आउनुहोस् आमलगानीकर्ताले थाहा पउनैपर्ने यस्तै केही वित्तीय अनुपात र यी अनुपातले के कुराको संकेत गर्दछन् भन्ने चार्चा गरौं ।
यसका लागि केही आधारभूत क्षेत्रहरु छन् जहाँ लगानीकर्ताले ध्यान दिन जरुरी हुन्छ । आधारभूत विश्लेषणका लागि सबैभन्दा महत्वपूर्ण पक्ष भनेको कम्पनीका विभिन्न वित्तीय अनुपातहरु नै हुन् । यी अनुपातहरुको अध्ययन र विश्लेषणबाट आफ्नो लगानी तरिका निश्चित गर्न ठूलो मद्दत मिल्दछ । आउनुहोस् आमलगानीकर्ताले थाहा पउनैपर्ने यस्तै केही वित्तीय अनुपात र यी अनुपातले के कुराको संकेत गर्दछन् भन्ने चार्चा गरौं ।
१. मूल्य–आम्दानी अनुपात (पीइ रेसियो )
कम्पनीको बजार भाउलाई प्रतिसेयर आम्दानीले भाग गर्दा आउने अंकलाई पीई रेसियो भनिन्छ । यसले कम्पनी ओभरभ्याल्यूड छ कि अन्डरभ्याल्यूड छ भन्ने विषयको जानकारी दिन मद्दत पुर्याउँछ । पीई रेसियोले १ रुपैयाँ नाफा कमाउन कति रुपैयाँ लगानी गर्नुपर्छ भन्ने विषयको पनि जानकारी दिन्छ । उदाहरणका लागि, यदि कुनै कम्पनीको प्रतिसेयर आम्दानी १० रुपैयाँ र बजार भाउ प्रतिकित्ता १०० छ ।
यसआधारमा यसको पीइ रेसियो १० हुन जान्छ । यसको अर्थ हुन्छ, तपाईंले उक्त कम्पनीबाट १ रुपैयाँ कमाउन १० रुपैयाँ खर्च गर्दै हुनुहुन्छ । त्यसकारण, लगानीकर्ताले सकेसम्म, पाएसम्म कम पीई रसियो भएका कम्पनी छनोट गर्न आवश्यक छ । तर पीई रेसियो एउटै सेक्टरमा पर्ने कम्पनीहरुसँग गर्नुपर्छ ।
यसआधारमा यसको पीइ रेसियो १० हुन जान्छ । यसको अर्थ हुन्छ, तपाईंले उक्त कम्पनीबाट १ रुपैयाँ कमाउन १० रुपैयाँ खर्च गर्दै हुनुहुन्छ । त्यसकारण, लगानीकर्ताले सकेसम्म, पाएसम्म कम पीई रसियो भएका कम्पनी छनोट गर्न आवश्यक छ । तर पीई रेसियो एउटै सेक्टरमा पर्ने कम्पनीहरुसँग गर्नुपर्छ ।
२. इक्विटीमा प्रतिफल वा रिटर्न अन इक्विटी (आरओई)
कुल सम्पति (एसेट्स) बाट दायित्व (लायबिलिटिस) घटाउँदा इक्विटी प्राप्त हुन्छ । गणितीय हिसाबमा, खुद नाफालाई कुल इक्विटीले भाग गर्दा आरओई प्राप्त हुन्छ । यसले स्टक लगानीमा कम्पनी कति प्रतिफल दिन सक्षम छ भन्ने विषयको जानकारी गराउँछ । उदाहरणका लागि तपाईं कुनै कम्पनीको संस्थापक हुनुहुन्छ र १०० रुपैयाँ इक्विटी लगानी गर्नुभएको छ ।
यसर्थ, उक्त कम्पनीको कुल इक्विटी १०० रुपैयाँ हुन जन्छ । यदि उक्त १०० रुपैयाँ इक्विटीबाट कम्पनीले २० रुपैयाँ नाफा गर्दछ भने त्यसको इक्विटीमा प्रतिफल २०% हुनजन्छ । त्यसकारण, धेरै आरओई भएका कम्पनीलाई राम्रो मानिन्छ । तर पीई रेसियोमा जस्तै आरओईको तुलना पनि एउटै सेक्टरका कम्पनीमा मात्र गर्नु उचित हुन्छ ।
यसर्थ, उक्त कम्पनीको कुल इक्विटी १०० रुपैयाँ हुन जन्छ । यदि उक्त १०० रुपैयाँ इक्विटीबाट कम्पनीले २० रुपैयाँ नाफा गर्दछ भने त्यसको इक्विटीमा प्रतिफल २०% हुनजन्छ । त्यसकारण, धेरै आरओई भएका कम्पनीलाई राम्रो मानिन्छ । तर पीई रेसियोमा जस्तै आरओईको तुलना पनि एउटै सेक्टरका कम्पनीमा मात्र गर्नु उचित हुन्छ ।
३. प्राइस टु बुक (पीबी) रेसियो
कम्पनीको बजार भाउलाई त्यसको प्रतिसेयर बुक भ्याल्यू (किताबी मूल्य) ले भाग गर्दा आउने अंकलाई पीबी रेसियो भनिन्छ । कम्पनीको बुक भ्याल्यू थाहा पाउन कुल सम्पतिबाट कुल दायित्व घटाउनुपर्छ । कम्पनीको हकमा कुल बुक भ्याल्यू र सेयरहोल्डर इक्विटी एउटै हुन्छ ।
कुल बुक भ्याल्यूलाई कुल सेयर संख्याले भाग गर्दा प्रतिसेयर बुक भ्याल्यू निस्कन्छ । पीबी रेसियो पनि कम्पनी अन्डरभ्याल्यूड छ वा ओभरभ्याल्यूड छ भन्ने पत्ता लगाउने एक माध्यम हो । कम पीबी रेसियो भएका कम्पनी अन्डरभ्याल्यूड मानिन्छन् भने धेरै पीबी रेसियो भएका कम्पनी ओभरभ्याल्यूड ।
कुल बुक भ्याल्यूलाई कुल सेयर संख्याले भाग गर्दा प्रतिसेयर बुक भ्याल्यू निस्कन्छ । पीबी रेसियो पनि कम्पनी अन्डरभ्याल्यूड छ वा ओभरभ्याल्यूड छ भन्ने पत्ता लगाउने एक माध्यम हो । कम पीबी रेसियो भएका कम्पनी अन्डरभ्याल्यूड मानिन्छन् भने धेरै पीबी रेसियो भएका कम्पनी ओभरभ्याल्यूड ।
४. डिभिडेन्ड यील्ड वा डिभिडेन्ड टु प्राइस रेसियो (लाभांश वितरण गर्ने क्षमता)
कुनै कम्पनीले एक वर्षमा लाभांशको रुपमा आफ्ना सेयरधनीलाई वितरण गरेको रकमलाई त्यसको बजार भाउले भाग गर्दा डिभिडेन्ड टु प्राइस रेसियो निस्कन्छ । यो रेसियो तापाईले आफ्नो लगानीमा पाउन सक्ने प्रतिफलको सूचक हो ।
कतिपय कम्पनीलाई बजार भाउले साथ नदिए पनि राम्रो प्रतिफल दिइरहेका हुन्छन् । त्यसकारण यो रेसियोलाई महत्वपूर्ण मानिन्छ । यदि एउटै किसिमका दुई वटा लगानी छन् भने पनि डिभिडेन्ड यील्ड धेरै भएको कम्पनीबाट लगानीकर्ताले प्रतिफल पनि धेरै पाउने सम्भावना रहन्छ ।
कतिपय कम्पनीलाई बजार भाउले साथ नदिए पनि राम्रो प्रतिफल दिइरहेका हुन्छन् । त्यसकारण यो रेसियोलाई महत्वपूर्ण मानिन्छ । यदि एउटै किसिमका दुई वटा लगानी छन् भने पनि डिभिडेन्ड यील्ड धेरै भएको कम्पनीबाट लगानीकर्ताले प्रतिफल पनि धेरै पाउने सम्भावना रहन्छ ।
५. डेब्ट टु इक्विटी (डीइ) रेसियो
यो रेसियोले कम्पनीको दायित्व र इक्विटीको संक्षेप प्रदान गर्दछ । कम्पनीको कुल दायित्वलाई कुल इक्विटीले भाग गर्दा डेब्ट टु इक्विटी रेसियो पाइन्छ । यसले कम्पनी कति लोनमा र कति आफ्नै सम्पतिमा सञ्चालन भइरहेको भन्ने संकेत गर्छ ।
यस रेसियोले कम्पनीको ऋण अधिक छ कि छैन भन्ने पत्ता लगाउन सहयोग पुर्याउँछ । बढी डीइ रेसियोले कम्पनी अधिक ऋणमा छ भन्ने संकेत गर्दछ । तर धेरै ऋण हुनु सँधै प्रतिउत्पादक हुन्छ भन्ने छैन । कम्पनीले समयमै कर्जा चुक्ता गर्दै ऋणलाई सही उपयोग गर्न सक्दा फाइदाकारी नै हुने सम्भावना पनि रहन्छ ।
यस रेसियोले कम्पनीको ऋण अधिक छ कि छैन भन्ने पत्ता लगाउन सहयोग पुर्याउँछ । बढी डीइ रेसियोले कम्पनी अधिक ऋणमा छ भन्ने संकेत गर्दछ । तर धेरै ऋण हुनु सँधै प्रतिउत्पादक हुन्छ भन्ने छैन । कम्पनीले समयमै कर्जा चुक्ता गर्दै ऋणलाई सही उपयोग गर्न सक्दा फाइदाकारी नै हुने सम्भावना पनि रहन्छ ।
